ANA ARININ ÖNEMİ VE ÜRETİMİ

A- Ana Arının Önemi

Arı ömrünün çok kısa oluşu, doğadaki kaynakların zamanında ve en iyi şekilde değerlendirilmesini gerektirir. Polen kaynaklarının bol olduğu ilkbahar aylarında koloni gelişmesini tamamlayabilmeli, nektar akış döneminde de yeterli bal toplayabilmelidir. Verimli ve kazançlı bir arıcılık için oluşması gereken bu şartlar direkt olarak koloninin sahip olduğu ana arının genetik ve fiziksel özelliklerine bağlıdır.

            On binlerce işçi arı ve gerektiği kadar erkek arı bulunan kolonide tek başına bulunan ana arı, koloninin bütün gelişme ve verimliliğine yön verir. Bu nedenle ana arı yetiştiriciliği ve kullanımı teknik arıcılıkta büyük önem taşır. Yetiştirilsin veya satın alınsın, kolonide genç ve kaliteli ana arı bulundurulması ve bunun sonucunda güçlü kolonilerle çalışılması ekonomik arıcılık için bir zorunluluktur.

Ana Arının CO2 ile bayıltılarak
döl yollarının açılması
 

• Koloni başına ortalama bal verimi Kanada’da 51 kg, Çin’de 48 kg, Avustralya’da 45 kg, Meksika’da 31 kg,  Arjantin’de 28 kg, ABD’de 27 kg, Ukrayna’da 26, Etiyopya’da 9 kg dır.
• Türkiye’de 2010 yılı FAO verilerine göre koloni başına yıllık bal verimi 15 kg.dır.
• Diğer yandan Türkiye’de petekli bal üretimi amacı ile kolonilere verilen en az 10 kg. şeker bal üretiminden düşülürse koloni başına gerçek ortalama bal verimi 5-6 kg.’a inmektedir.

Sadece kuluçkalıkla çalışılan Muğla Arısı arılığı

Verimsizliğin Nedeni Irkların Birbirleri İle Melezleşmeleri  (Soysuzlaşma)

• Gezginci arıcılık başlamadan önce Türkiye’de Kafkas, Anadolu, Muğla, Suriye, Kıbrıs ve İran Arı Irkları kendi bölgelerinde yaşıyorlardı ve kendi ekolojilerinde verimli idiler.
• Her ırk kendi bölgesinin ikliminde ve bitki örtüsünde on binlerce yıl yaşamış, olumsuz iklim şartlarına dayanabilmiş, hayatta kalabilmiş ve bal üretmiştir.

Rutner’in Ortadoğu’daki arı ırkları haritası

• Dünya’nın başka bir ülkesinde Türkiye’de olduğu kadar değişik ırk arıları yoktur
• 1950 li yıllarda ulaşım imkânlarının gelişmesi ile başlayan gezginci arıcılık sisteminde, arıcılar arılarını nerede taze çiçek varsa o taze çiçeklerden bal üretmeye götürmeye başladılar.
• Arıcılar daha da ileri giderek bir bölgenin arısını başka bölgeye götürüp orada kışlatmaya başladılar.
• Bu gezginci arıcılık düzeninde değişik ırkların kolonileri birbirlerini dölleyerek melezleştiler.

Kamyonda gezginci koloniler

• Şimdilerde yılda üç milyon koloni 3-5 kez yer değiştirerek arıcılık yapılmaktadır. Melezleşmenin boyutu her geçen yıl katlanarak artmaktadır.
• Gezginci arıcıların ellerinde 20-30 kuşak melez ve soysuz koloniler bulunmaktadır.
• Arı ticareti ile de koloniler kendi bölgelerinin dışına taşındılar.
• 1990–2000 yılları arasında Ege Bölgesi’nden alınan 700 bin koloni Anadolu’ya dağıtıldı. Bu koloniler melezleşmeyi hızlandırdılar ve verildikleri yerlerde iklim uyumsuzluğundan dolayı öldüler.

Türkiye’de arıcıların göç yolları

• Son yıllarda yılda üretilen yaklaşık 200.000 ticari Ana Arının %80’i genellikle Kafkas Ana x Muğla Baba olarak üretilmektedir.
• Muğla Baba melez ana arılar da melezleşmeyi hızlandırmaktadırlar.
• Muğla Baba melez ana arıların yaz aylarında bal stoklamadıkları, sürekli yavru yaptıkları ve kendilerini çam balına hazırladıkları bilinmektedir.
• Muğla Baba melez Ana Arılar sonbaharda çam balına götürülmediği takdirde yeteri bal stokları olmadığından kışı soğuk bölgelerde yaza çıkamamaktadırlar.

Erkek arı kolonisi olmadan döllendirilmeye çalışılan, ancak döllenemeyen ana arılar
                                                                                                                             

Melez Koloniler Verimsizleştiler

• Ballık dahi kullanılmayan Muğla arıcılığında olduğu gibi koloniler küçüldüler.
• Koloniler yeteri büyüklüğe ulaşmadan yani kuluçkalığı bile doldurmadan oğul vermekteler.
• Yerleşim yerlerinde arı sokmalarından şikâyetler arttı. Amatör arıcılar yerleşim yerlerinin dışına çıkmaya zorlanıyorlar.
• Gezginci arıcılar meskûn yerlerden çok uzaklara yerleşmeye mecbur kalıyorlar.

Muğla Arısı kolonili bir arılık

• Ege bölgesinden toplanarak Anadolu’ya dağıtılan ve ölen 700.000 koloni gibi; kolonilerin bölgelere uyumu zorlaştı.
• Kurak yıllarda ölümler arttı: 2007-2008 yıllarında yaşanan kuraklık nedeni ile %40-50 oranına varan koloni kayıpları oldu.
• Halen yaşıyor olan kolonilere bal üretim amacı ile yedirilen şeker düşüldüğünde Türkiye genelindeki gerçek ortalama verim 5-6 kg.’a düşmekte.

Verimsiz bir arılık

Düşük verimin Neden Olduğu Sorunlar

• Daha fazla gezgincilik yapılmakta ve işletme masrafları artmaktadır.
• Daha çok gezgincilikle melezlenme daha da artırılmaktadır.
• Verim alınamadığı için şekerli besleme yıldan yıla yaygınlaşmaktadır.
• Şekerli besleme bal kalitesini düşürmektedir.
• İşletmeler masraflarını karşılayamamaktadırlar.
• Arıcılıkta tam bir kısır döngü yaşanmaktadır
• Arıcılar arıcılıktan vazgeçmektedirler.

Şekerli besleme ile petekli bal üreten bir arılık,

Diğer Ülkeler Sorunu Nasıl Çözmekteler?

• Arıcılığı gelişmiş ülkelerde yüksek verimli arı ırkları kullanılmaktadır.
• Almanya’da Karniol, Avustralya ve İsrail’de İtalyan gibi ırklar kullanılmakta, Çin, ABD ve Rusya gibi birkaç ırkın kullanıldığı geniş ülkelerde ise arıcılar bölgelerine uygun ırk ile üretim yapmaktadırlar.
• Bu ülkelerdeki her arıcı hangi ırkla çalıştığını bilmektedir.
• Her arılık kolonilerinin ana arılarını her yıl veya en geç iki yılda bir yenilemektedir.
• Arıcılar ihtiyaçları olan ana arıları ya kendileri üretmekteler veya ismine doğru güvenilir ticari ana arıları satın almaktadırlar.

                                                      

Türkiye’de Bu Sorun Nasıl Çözülür?

• Kafkas, Anadolu ve Muğla arı ırkları Türkiye’nin doğal arı ırklarıdır. Doğu Anadolu ve Karadeniz’de Kafkas Arısının safları; İç Anadolu, Marmara, Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu’da da Kafkas Arısının yerli arılarla melezleri başarılı olmaktadır.
• Ege Bölgesi’nde mutlaka Muğla Arısı ve melezleri kullanılmalıdır.
• İç Anadolu’da Anadolu Arısının safı ve Kafkas ile melezleri kullanılmalıdır.

 Kafkas Arısı ile çalışan bir organik bal üretim arılığı

• Ticari ana arı üreticilerinin ismine doğru üretim yapıp yapmadıkları denetlenmelidir.
• Üreticiler satın aldıkları ticari ana arıların bölgelerine uygun olup olmadığını sorgulamalıdırlar.
• Her arıcı kendi bölgesinde verimli saf ırk veya melez ana arısını kendisi üreterek bu ana arıları kullanmalıdır.
• Arıcılıkta en geç iki yılda bir değiştirilmesi gereken ana arılar, yukarıdaki hususlar göz önünde tutularak yetiştirilip kullanılacak olursa kolonilerin ortalama gerçek bal verimleri en az 20-30 kg.’a yükselecektir. 

Kendi Ana Arısını üreten bir bal üretim arılığı

Ana Arının Kolonideki Görevi

• Kolonide bir tek ana arı vardır.
• Ana arı özellikle ilkbahar mevsiminde günde 1000-1500 yumurta yapar.
• Ana Arı ne kadar çok yumurta yaparsa koloninin işçi arısı o oranda fazla olur.
• Koloninin geleceği bu yumurtalardan oluşacak işçi ve erkek arılar ile sağlanır.
• Ana Arı yeteri yumurta yapamazsa işçi arı sayısı artmaz, koloni gelişmez.
• Gelişmeyen koloni yeteri bal toplayamaz.
• Kolonide ne kadar çok işçi arı varsa koloni o oranda çok bal ve polen toplar.

Ana Arısı mükemmel olan bir koloninin yumurta düzeni

Ana Arı Yetiştirme Sistemi Kurulmadığında Arılıklarda Yaşanan Sorunlar

• Bir kolonide doğal olarak yetişen Ana Arı koloni tarafından 3-4 yıl tutulur.
• Ana Arı biyolojik olarak en çok birinci yıl yumurtlar.
• Daha sonraki yıllarda Ana Arının yumurtlama gücü azalır.
• 3. ve 4. yıllarda ana arı yeteri kadar yumurta yapamadığı için bu yıllarda koloni gelişmez.
• Ana Arılar genç olsalar bile yetiştirme aşamasında tam beslenememiş, döllenmeleri tam olmamış ve yeteri sperm depolayamamışlar ise yeteri kadar yumurta üretemezler. Böyle Ana Arılara sahip koloniler Ana Arıları genç olmalarına rağmen yine verimsizdirler.

Erkek yumurta yumurtlayan Ana Arı

• Yaşlı ana arılar genelde kış aylarında ölürler. Ana arıları ölen bu koloniler de kış aylarında ölürler. Bu da arılıktaki kolonilerin en az üçte birinin kaybı demektir. Bu işletme için her yıl %30 zarar demektir.
• Özetle ana arı yenileme sistemi olmayan arıcılıkta yılda en az %30 koloni kaybı ve en az %50 verim kaybı yaşanır.

Ana Arısı yaşlı kolonilerde düzenli yavru olmaz

Doğru Yetiştirilmiş Ana Arının Özellikleri:

• Ana Arının oluştuğu Ana Arı gözü diğer işçi arı gözlerinden farklıdır.
• Ana Arı olacak larvalar ilk günden itibaren arı sütü ile beslenirler.
• Arı sütü kolonideki 5-15 günlük işçi arılar tarafından üretilir.
• Ana Arı 16 günde doğar.
• Normal ana arıların yumurtalığında 160 – 270 yumurta kanalı vardır.
• Ana arı larvası yeteri arı sütü ile beslenmediğinde ana arının yumurtalıkları ve yumurta kanalları tam olarak oluşmaz.
• Yumurta kanalları tam oluşmayan ana arılara işçi benzeri ana arı denir.

Ana Arının üreme organı

• Ana Arı larvası yeteri arı sütü ile beslenmezse sperm kesesi tam oluşmaz ve ana arı yeteri sperm depolayamaz.
• Yeteri kadar arı sütü ile beslenmeyen ana arı adaylarının çiftleşme organları gelişmez ve çiftleşemezler.
• Ana arı çiftleşme uçuşuna çıktığında 5-7 erkek arı ile çiftleşir ve sperm kesesine 5-7 milyon sperm depolar.

Suni tohumlama laboratuarı

• Ana Arının çiftleştiği çiftleştirme bölgesinde yeteri erkek arı yoksa 5-7 milyon spermi alamaz. Bir veya iki erkek arıdan aldığı çok az spermle yumurtlamaya başlar. Bu spermler kısa sürede biter ve böyle ana arılar koloni tarafından öldürülürler.
• Ergin döneminde tam olarak arı sütü ile beslenmeyen ana arı yeteri yumurta üretemez.
• Ana Arının günde 1000-1500 yumurta yumurtlayabilmesi için sürekli arı sütü ile beslenmesi gerekir.
• Ana arıyı beslemek için kolonide yeteri kadar genç işçi arı yoksa ana arı tam beslenemez ve yeterince yumurtlayamaz.

Erkek arıdan spermin alınması 

Damızlık Ana Arı Nedir?

Saf Kafkas, Saf Karniol, Saf İtalyan, Saf Anadolu ve Saf Muğla Ana Arıları damızlık ana arılardır.
Bu ırkların tanımlanmaları, izole bölgelerde veya suni tohumlama ile saf olarak korunmaları, ana arı üretiminde tecrübeli seleksiyon ve ıslah çalışmaları yapabilen kurumların işidir.

Spermin Ana Arıya enjekte edilmesi

 Damızlık Ana Arı üretim işletmesi.

Ana Arı üretim işletmesi

B- Ana Arının Kalitesine Etki Eden Faktörler

Aynı arılıkta tutulan aynı ırka mensup koloniler eşit koşullarda aynı performansı göstermeyebilirler. Bu durumda verimsiz olan koloniler herhangi bir hastalık taşımıyorlarsa verimsizliğin nedeni doğrudan ana arı ile ilgilidir. Bu durumda ana arı ya yaşlı ya da kalitesizdir. Ana arı yetiştiriciliğinde kaliteli ana arı elde edilebilmesi için aşağıdaki kurallara dikkat edilmesi gerekir.

1. Larva Yaşı

Döllü yumurtadan oluşan ana arı ve işçi arı birbirinden çok farklı özellikler gösterirler. Bunun tek nedeni ana arı olacak larvanın işçi arı olacak larvaya göre daha ilk andan itibaren sürekli daha zengin ve daha sık arı sütü ile beslenmesidir. Bu nedenle transfer edilecek larvanın mümkün olduğunca genç olması, başka bir ifadeyle işçi arı olmaya yönelik beslenmemiş olması gerekmektedir. Larvanın yaşı büyüdükçe ana arının kalitesi düşmektedir. 12-24 saatlik larvalar transfer için en uygun larvalardır. 24 saatten daha yaşlı larvaların transfer edilmesi durumunda ana arının kalitesi yanında larva kabul oranı da düşmektedir.

2. Başlatıcı ve Bitirici Kolonilerin Durumu

Ana arı yetiştiriciliğinde kullanılan başlatıcı ve bitirici koloniler yeterince güçlü olmalı, bol miktarda arı sütü salgılayacak genç işçi arı ve polen içermelidir. Polen, genç işçi arıların arı sütü üretebilmeleri için gerekli maddedir.

1. Arılıktaki 8-10 çerçeveli, en az 7-8 çerçevede yavrusu olan bir koloni seçilir.
2. Bu koloninin Ana Arısı alınır.
3. Ana Arısı alınan koloni 3-4 gün sonra kontrol edilerek yaptığı ana arı yüksükleri temizlenir.
4. Yüksükler temizlendikten 2-3 gün sonra koloni tekrar kontrol edilerek varsa yeni yüksükler tekrar temizlenir.
5. Yüksüklerin son temizliğinin yapıldığı gün bu koloniye aşılanan larvalar verilir.

3. Yetiştirme ve Çiftleşme Dönemi

Ana arının ilkbaharla sonbahar arasındaki dönemde yetiştirilebilmesine karşın, en uygun dönem, nektar ve polen üretiminin en bol olduğu zamandır. Ana arının üretildiği dönemde nektar ve polen üretiminin yeterli ve dengeli olması; ana arı hücrelerine daha bol arı sütü bırakılmasına ve oğul dönemi devam ettiği için doğal çoğalma içgüdüsünün değerlendirilmesine neden olur. Ayrıca, bu dönemde erkek arıların aktif ve bol oluşları iyi bir fırsattır.

C- Ana Arı Üretimi

Ana arı üretimi, üretimle ilgili işlerin sırasıyla ve zamanında yapılmasını gerektirir. Başlatıcı kolonilerin hazırlanmasından itibaren yumurtlamaya başlayan bir ana arının üretimi yaklaşık 1 aylık bir zaman gerektirir. Ana arı üretim kapasitesini etkileyen en önemli faktör çiftleştirme kutularının sayısıdır. Mayıs-Eylül ayları arasındaki üretim döneminde her bir çiftleştirme kutusu için 4-5 adet ana arı üretilebilir. Örneğin 100 adet çiftleştirme kutusuna sahip ticari ana arı üretim işletmesi 1 yılı kapsayan üretim döneminde 400-500 adet ana arı üretip satabilir. Bu sayıya ulaşabilmek için aşağıda verilen işlerin aksatılmadan yapılması zorunludur. Ana arı üretimi zor bir iş olmamakla birlikte plan ve program gerektiren bir iştir.

1. Damızlıkların Seçimi ve Hazırlanması

Damızlık olarak kullanılacak ana arılar, ait olduğu ırkın tüm özelliklerini belirgin bir şekilde göstermeli ve gerekli seleksiyon aşamalarından geçmiş olmalıdırlar. Ticari ana arı üretimi yapan kuruluşlar, üretimlerini damızlık değeri taşıyan ve nesilleri test edilmiş, tercihen damızlık sertifikası almış ana arılardan yapmalıdırlar. Sertifikalı damızlık ana arılar, ya yapay tohumlanmış ya da izole çiftleştirme alanlarında çiftleştirilmiş olmalıdır. Arıcı şartlarında damızlık koloni temin edilemediği taktirde en basit olarak; ilkbahar gelişme hızı yüksek, önceki yıllarda en çok balı üreten, oğul vermeyen, hiçbir zaman hastalığa yakalanmamış, sakin ve uysal mizaçlı koloniler damızlık olarak kullanılabilir. Damızlık kolonilere, transferden 4-5 gün önce uygun renkte kabarmış petek verilerek aşılamanın yapılacağı gün istenen yaşta larva bulunması sağlanır.

2. Başlatıcı Kolonilerin Hazırlanması

En az 15 arılı çerçeveye ulaşan iyi gelişme göstermiş koloniler seçilir. Bunların ana arısı, transferden 4-5 gün önce alınıp ana arısız bırakılır. Larva transferinin yapılacağı günün sabahında fazla çerçeveler çıkartılıp kolonideki arı yoğunluğu artırılır, kolonide üretilen doğal ana arı hücreleri bozulur ve çerçeve düzenlemesi yapılır. Bu koloniler, üretimde kullanıldığı sürece sürekli şurupla beslenir, genç işçi arı veya çıkmak üzere olan kapalı yavru ile takviye edilir. Başlatıcı koloni olarak, bol miktarda genç işçi arıların toplandığı polen ve bal bulunduran 2-3 petekli bir oğul kutusu da kullanılabilir.

3. Temel Ana Arı Yüksüklerin Hazırlanması

Teknik ana arı yetiştiriciliğinde larvaların yerleştirileceği temel ana arı hücreleri (yüksük) saf bal mumundan yapay olarak hazırlanmaktadır. Parlak renkte, kokusuz saf bal mumu çift cidarlı eritme kabında eritilir. Su içerisinde bekletilerek suya doyurulmuş yüksük kalıbı önce suya sonra erimiş bal mumuna ve sonra tekrar suya batırılarak elde edilen yüksükler bir çıta üzerine erimiş balmumu yardımıyla monte edilir. Elde edilen yüksükler 10-11 mm derinlikte ve 9-10 mm çapında olmalıdır. Çıtada 15-20 adet yüksük bulunur ve bu çıtalardan bir çerçeveye üç adet takılarak bu iş için özel hazırlanmış olan bir çerçevede 45-60 adet yüksük bulunması sağlanır. Ana arı üretiminde saf balmumundan yapılmış temel yüksükler kullanıldığı gibi bu amaç için üretilmiş plastik olanlar da kullanılabilir.

4. Larva Transferi

Damızlık kovandan, 6-12 saat yaşlı larvalı çerçeve seçilir. Bir fırça yardımı ile arıları kovan içerisine dökülerek temizlenir. Çerçevenin şiddetle silkelenmesi durumunda günlük balın larva üzerine akmasına neden olunacağından bu işlemden kaçınılmalıdır.

            Seçilen çerçeve rüzgar ve direkt güneş ışınlarından korunarak kısa sürede aşılama yerine (transfer odasına) getirilir. Transfer odası kovan içi şartlarına benzer olarak 30-33 ^oC ısı ve %60-70 nem içermelidir. Uygun yaşlı larvalar, hücrelerden transfer kaşıkçığı yardımıyla alınır ve önceden hazırlanmış olan yapay yüksüklere yerleştirilir. Bu işlemi yaparken dikkat edilecek en önemli husus, larvanın zedelenmeden alınıp yüksüğe bırakılmasıdır.

  

Larva transferi zor bir işlem gibi görünse de bu konuda çalışan kişiler zamanla tecrübe kazanarak bu işlemi kolaylıkla yapabilirler. Böylece hem larva tutma oranlarında  artış sağlarlar hem de belirli bir sürede daha çok sayıda aşılama yapma melekesi kazanırlar. Ayrıca, özellikle başlatıcı kolonilerin ilk kullanım dönemlerinde, yapay yüksüklerin bu kolonilerde bir gün süreyle bekletilmesi ve aşılama öncesi yüksüklere sulandırılmış taze arı sütü uygulaması tutma oranlarını olumlu yönde etkilemektedir.

5. Aşılı Yüksüklerin Başlatıcı Kolonilere Verilmesi

Bir başlatıcı koloniye verilecek 45-60 adet larva transferi tamamlandığında aşılı yüksükler bekletilmeden başlatıcı kolonilere verilir. Larva transferinden 4-5 gün önce ana arısı alınmış ve birkaç saat önce de çerçeve düzenlemesi yapılmış başlatıcı kolonide, larva transfer edilen çerçeve, bir yanında açık yavrulu diğer yanında polenli iki çerçeve arasında koloninin ortasına verilir. Başlatıcı kolonideki diğer açık yavrulu petekler transfer edilen larvaların daha iyi bakılabilmesi için çıkartılmış olmalıdır. Bu kolonideki polenli petekler genç işçi arıların arı sütü üretebilmeleri, açık yavrulu petek de genç işçi arıların larva transferi yapılan çerçevenin konulduğu yere toplanmaları için gereklidir. Başlatıcı kolonideki diğer çerçeveler ise kapalı yavrulu, ballı ve polenli olmalıdır. Sürekli üretimlerde her larva transferinden önce bu düzen sağlanmalıdır.

  

Başlatıcı kolonideki genç işçi arının bolluğu ve çerçeve düzeni hem larva tutma oranını hem de üretilecek ana arı kalitesini doğrudan etkiler. Ayrıca, sürekli üretimlerde kolonide genç işçi arı populasyonunun devamı için 5-6 günde bir kolonideki ilk düzenin sağlanması yönünden yeni çerçeveler verilip amaç dışı kalan fazla çerçeveler çıkarılmalıdır.

6. Bitirici Kolonilerin Hazırlanması ve Kullanılması

Aşılı yüksükler, çiftleştirme kolonilerine dağıtılacağı güne kadar başlatıcı kolonilerde tutulabilirler. Ancak bu, büyük çapta üretim yapılan işletmelerde ekonomik olmayacağı gibi uzun süreli kullanımlarda yetiştirilen ana arının kalitesini de olumsuz yönde etkileyebilir. Bu nedenle sürekli ana arı üretimi için başlatıcı kolonilerde kabulü sağlanan ana arı hücreleri, başlatıcı koloniye verilişinden 1-2 gün sonra, ana arısı ızgara ile kuluçkalığa hapsedilmiş 16-18 arılı çerçeveli güçlü kolonilerin üst katına aktarılır. Bu katta ballı, bol miktarda genç işçi arı, polenli ve kapalı yavrulu çerçeveler bulunmalıdır. Her hafta alt katla üst kat arasında düzen sağlama açısından çerçeve değiştirmesi yapılmalıdır. Başlangıç kolonisinde bitirici koloniye aktarılan transfer çerçevesinin yerine yenisi konur ve üretim süreklilik kazanır. Bitirici kolonilere aktarılan larvaların bu dönemden sonraki beslenme ve bakımları bu kolonilerde sağlanır.

7. Çiftleştirme Kutularının Hazırlanması ve Kullanılması

Transferden sonraki 10. günde kapalı durumdaki ana arı hücreleri bulundukları çıtalardan ayrılarak 1 gün önceden hazırlanmış çiftleştirme kolonilere dağıtılırlar. Çiftleştirme kolonilerinin oluşumunda farklı kovan tipleri kullanılmaktadır. Bunlar standart kovanların üçe-dörde bölünmüş olanları veya ahşap ya da tecritli malzemeden yapılan küçük çiftleştirme kutularıdır.

Starofor ve ahşap çiftleştirme kolonileri

            Çevreyi tanıma ve çiftleşme uçuşundan dönen ana arıların kendi kutularına dönebilmeleri için bu kutuların giriş delikleri farklı yönlere bakmalı ve geniş bir alana yerleştirilmelidirler. Ana arıya işaret olması yönünden çiftleştirme kutularının ön tarafları farklı şekillerde farklı renklerle boyanır. Üretim sezonunun başlangıcında oluşturulan bu çiftleştirme kolonilerinin sürekliliği her bir ana arının ürettiği yavrularla sağlanır ve böylece bütün sezon boyunca kullanılabilirler.

           

Çiftleşme sonrası yumurtlamaya başlayan ana arı, ilk işçi arı yavru gözleri kapanana kadar 2-3 haftalık süre ile çiftleştirme kolonisinde yumurtlamaya devam ettirilir. Bu süre sonunda ana arılar satılarak bunların yerine çıkmak üzere olan yeni ana arı hücreleri verilir. Ana arı hücrelerinin bulundukları çıtalardan alınmasında ve dağıtılmasında dikkatli davranılmalı, hücreler bu işlemler sırasında çıtadaki konumunda dağıtılmalı ve ters çevrilmemelidir. Ana arı hücrelerinin çiftleştirme kolonilerine verilmesinin ardından, transfer edilen larvanın yaşına bağlı olarak 2-3 gün sonra ana arılar çıkar. Ana arı hücrelerinin çiftleştirme kolonilerine verilişinden 4-5 gün sonra yapılacak kontrollerde ana arı çıkmayan hücreler ya da işçi arılarca bozulmuş hücreler görülebilir. Bu durumda yeni hücreler verilmelidir.

8. Ana Arıların Çiftleşmesi

Çiftleşme kutularında çıkışlarını gerçekleştiren ana arılar 2-3 günlük olduklarında çevreyi tanıma uçuşu yaparlar ve daha sonraki 2-3 gün içinde de çiftleşme uçuşuna çıkarlar. Çiftleşme "Erkek Arı Toplanma Alanı" olarak adlandırılan özel bir alanda, havada 10-30 metre yükseklikte uçarken gerçekleşir. Erkek Arı Toplanma Alanına ulaşan ana arı salgıladığı seks feromonu ve görme yoluyla erkek arılarca keşfedilir. Sayısı, 6-20 arasında değişebilen erkek arı ile çiftleşen ana arı kendi kolonisine (çiftleşme kutusuna) dönerek 3-5 gün sonra yumurtlamaya başlar. Ana arıyla çiftleşen erkek arılar çiftleşme sonrası ölürler. Ana arı, erkek arı toplanma bölgesinde yeterli sayıda erkek arı bulunmayışı ve olumsuz iklim şartları altında yeterli sayıda erkek arı ile çiftleşemezse aynı günde veya takip eden günlerde 1-2 kez daha çiftleşme uçuşuna çıkabilir.

            Çıkıştan itibaren 20 gün içinde çiftleşmeyen ana arılar çiftleşme isteğini kaybederek dölsüz yumurta yumurtlamaya başlarlar ki artık bundan sonra çiftleşme gerçekleşmez. Çiftleşmenin kontrol altına alınması, ya en az 8-10 km yarı çaplı izole bölgeler ya da yapay tohumlama ile sağlanır.

9. Ana Arıların Yapay Tohumlanması

Teknik arıcılıkta, yapay tohumlama yapılabilmektedir. Bu uygulamada, damızlık değer taşıma gibi özel öneme sahip kolonilere ait erkek arılardan toplanan spermler laboratuar ortamında, yapay dölleme cihazı ile mikroskop altında özel bir amaç için yetiştirilen ana arıya enjekte edilir. Ana arıların yapay tohumlanması zor bir işlem olmamakla birlikte, yetenek ve tecrübe isteyen bir iştir. Bu uygulama üretim materyali olarak kullanılacak ana arı üretiminden ziyade  araştırma ve ıslah çalışmalarında saf ırk ya da hibrit elde etmede çiftleşmenin kontrol altında alınması amacıyla yapılmaktadır.

10. Ana Arıların Üretim Kolonilerine Verilmesi

Çiftleştirme kutularında yumurtlamaya başlayan ana arıların buralardan alınıp satılması veya başka yolla değerlendirilmesi sürekli üretimlerde bir zorunluluktur. Yumurtlayan ana arıların diğer kolonilere verilmesinde en önemli işlem, öncelikle koloninin hazır hale getirilmesidir. Bunun için ana arının verileceği kolonide döllü veya dölsüz ana arı ya da ana arı hücresi bulunmamalıdır.

           

Ana arının verileceği kolonideki eski ana arı imha edildikten bir gün sonra ana arının bulunduğu kafes yavrulu iki çerçeve arasına havalandırma ve besleme delikleri ön ve arka tarafa bakacak  şekilde yerleştirilir. Ertesi gün kek haznesinin bulunduğu taraftaki çıkış deliği açılarak arıların keki yiyerek ana arıyı çıkarmaları sağlanır. Bundan sonra kovan açılıp fazlaca kurcalanmamalı, ancak 2-3 gün sonra ana arı ve yumurta kontrolü yapılmalıdır.

           

Teknik arıcılıkta yumurtlayan  hazır ana arı kullanılması ana arı kayıplarında ya da yapay oğullara ana arı kazandırılmasında önemli avantajlar sağlar. Ana arıların yumurtlamaya başlamalarında 25-30 gün gibi zaman kazanılması, koloninin kendisinin çıkardığı ana arının çiftleşememesi riskini ortadan kaldırması ve orijini belli materyal kazanılmış olması bu  avantajlardan bazılarıdır. Ancak, önemli avantajlarına rağmen arıcılarımız arasında hazır ana arı kullanma alışkanlığı yeterince yaygın değildir.